Πώς η τακτική των αγωγών SLAPP επηρεάζει τα ΜΜΕ στην Πολωνία – και ποιος τις ασκεί

Χωρίς να πτοείται από τις επιπλήξεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις προσπάθειες να ελέγξει το δικαστικό σώμα και να καταπνίξει την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, η κυβέρνηση της Πολωνίας βρέθηκε επικεφαλής της χρήσης καταχρηστικών και αβάσιμων αγωγών για να προσπαθήσει να καταπνίξει τον δημόσιο λόγο.

Το πρόβλημα των SLAPP (Στρατηγική Αγωγή κατά της Συμμετοχής του κοινού) της Πολωνίας περιλαμβάνει περίπου 90 υποθέσεις που στοχοποιούν την ανεξάρτητη εφημερίδα και τον ιστότοπο ειδήσεων Gazeta Wyborcza, κάτι που το Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου (IPI) έχει αξιολογήσει ότι έχει σχεδιαστεί «για να φιμώσει τις καλύψεις που κάνουν, και τον αποτρεπτικό χαρακτήρα που έχει στα ανεξάρτητα Πολωνικά ΜΜΕ».

Η εξάπλωση του φαινομένου των SLAPPS, που χρησιμοποιείται κυρίως από πλούσιους και ισχυρούς, είτε εταιρείες είτε ιδιώτες, με βαθιές τσέπες, έχει συνήθως στόχο να ασκήσει τέτοια οικονομική πίεση σε δημοσιογράφους, στα μέσα ενημέρωσης και στην κοινωνία των πολιτών ώστε να αναγκαστούν να υποχωρήσουν. Στην Πολωνία, ωστόσο, η κατάσταση περιπλέκεται περισσότερο από τον αριθμό των αγωγών που έχουν ξεκινήσει από κυβερνητικές οντότητες ή ομάδες που διατηρούν στενές διασυνδέσεις με το κράτος.

Το 2021, ο αρχισυντάκτης της Gazeta Wyborcza Adam Michnik μηνύθηκε από τον Υπουργό Δικαιοσύνης και τον Γενικό Εισαγγελέα Zbigniew Ziobro λόγω ενός άρθρου που αμφισβητούσε τον υπολογισμό του μισθού του Ziobro. Ο Daniel Obajtek, ο διευθύνων σύμβουλος του κρατικού πετρελαϊκού κολοσσού της Πολωνίας Orlen, έχει επίσης καταθέσει σειρά αγωγών σε μια προσπάθεια να σταματήσουν δημοσιεύματα για συμφωνίες ακινήτων στις οποίες έχει εμπλακεί.

Σχολιάζοντας τη στοχοποίηση της Gazeta Wyborcza, η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων (EFJ) είπε ότι «Η κλίμακα αυτής της συντονισμένης νομικής παρενόχλησης μιας σημαντικής εφημερίδας είναι μοναδική στην ΕΕ… [που καταδεικνύει τη χρήση αγωγών ως μοχλό πίεσης και απομυζά οικονομικά την εφημερίδα».

Για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος που είναι ιδιαίτερα οξύ στο περιβάλλον της Πολωνίας, μια νέα πανευρωπαϊκή σύμπραξη, το Pioneering Anti-SLAPP Training for Freedom of Expression (PATFox) καταρτίζει το πρώτο πρόγραμμα σπουδών στην Ευρώπη και την κατάρτιση επαγγελματιών νομικών σε 11 κράτη μέλη της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Πολωνίας. Η Blueprint for Free Speech είναι εταίρος στο έργο.

Από το 2020, ο οργανισμός ερευνητικής δημοσιογραφίας της Πολωνίας - και συνεργάτης της PATFox, OKO.press, που συγκεντρώνει πληροφορίες για τα SLAPPs - αντιμετωπίζει επτά αγωγές, εν μέρει ως αποτέλεσμα των ρεπορτάζ του για τις διασυνδέσεις δικαστών και πολιτικών. Ένας δημοσιογράφος, ο οποίος ζήτησε να μην κατονομαστεί, είπε στο Oko.press ότι στοίχισε περισσότερα από 20.000 ευρώ για έξοδα υπεράσπισης των εν εξελίξει υποθέσεων εναντίον του, με τη λίστα να αυξάνεται.

Άλλες εξέχουσες υποθέσεις SLAPP της Πολωνίας που έχουν συγκεντρωθεί από το Article 19 περιλαμβάνουν μια που ασκήθηκε από τον αποκαλούμενο «Βασιλιά των πουλερικών» της Πολωνίας, για κάλυψη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της βιομηχανίας κρέατος και κτηνοτροφίας, και μια άλλη από τον γιο δημοσίου προσώπου υψηλού προφίλ για έκθεση που αποκαλύπτει τη χρηματοδότηση ιδιωτικών επιχειρήσεων με δημόσιους πόρους.

Η Εταιρεία Δημοσιογράφων (Towarzystwo Dziennikarskie), πολωνική ΜΚΟ, είπε ότι διαπίστωσε ότι από το 2015-2021 υπήρξαν 187 αγωγές SLAPP κατά ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης και δημοσιογράφων που ασκήθηκαν από άτομα και οντότητες με διασυνδέσεις με το κράτος.

Η Ewa Ivanova, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της εταιρείας και δημοσιογράφος της Gazeta Wyborcza, είπε το 2021 όταν δημοσιεύτηκε η έκθεση ότι οι υποθέσεις δείχνουν «αντίποινα ή πίεση που ασκείται στα μέσα ενημέρωσης ή στους δημοσιογράφους» και ότι έχει αναδυθεί μια «σοκαριστική εικόνα διαφόρων μεθόδων παρενόχλησης των ΜΜΕ».

Μεταξύ των υποθέσεων που αναφέρει η Εταιρεία Δημοσιογράφων, 41αγωγές υποβλήθηκαν από δημόσιους φορείς, συμπεριλαμβανομένων των εισαγγελέων, της αστυνομίας και των υπουργείων, 26 από κρατικές εταιρείες που αντιμετωπίζουν κυβερνητική επιρροή, εννέα από τον κρατικό ραδιοτηλεοπτικό φορέα TVP που είναι εργαλείο προπαγάνδας και 15 από δικαστές διορισμένους από την κυβέρνηση.

Το νομικό σύστημα της Πολωνίας διευκολύνει τους ενάγοντες που υποβάλλουν αγωγές SLAPP από πολλές απόψεις. Το άρθρο 212 του πολωνικού ποινικού κώδικα δημιουργεί τη δυνατότητα φυλάκισης ή χρηματικής ποινής για συκοφαντική δυσφήμιση ατόμων, ομάδων ή ιδρυμάτων. Εκείνο το οποίο επιδεινώνει το πρόβλημα είναι ότι οι δικαστικές ακροάσεις συνήθως διεξάγονται μυστικά.

Όπως σημειώνεται στην έρευνα που διεξήχθη από τον Συνασπισμό κατά των SLAPPs στην Ευρώπη (CASE), τα κατώτερα δικαστήρια της Πολωνίας εξακολουθούν να είναι ανεξάρτητα από την κυβέρνηση και οι μηνύσεις σε αυτό το επίπεδο κατά δημοσιογράφων και άλλων κρατικών εποπτικών φορέων συνήθως απορρίπτονται. Ο αβάσιμος χαρακτήρας των υποθέσεων είναι, φυσικά, βασικό χαρακτηριστικό των SLAPPs – και τα οικονομικά και άλλα βάρη της υπεράσπισης τέτοιων υποθέσεων έχουν αποτρεπτικό αποτέλεσμα για αυτούς που στοχεύουν.

Η έκταση αυτού του αποτρεπτικού αποτελέσματος είναι δύσκολο να εκτιμηθεί, αλλά το να είσαι εξέχουσα προσωπικότητα δεν αποτελεί από μόνο του προστασία. Ο Grzegorz Rzeczkowski, γνωστός Πολωνός ερευνητής δημοσιογράφος απολύθηκε από το Polityka, ένα σημαντικό ανεξάρτητο εβδομαδιαίο περιοδικό, το οποίο επωμιζόταν το κόστος των τεσσάρων SLAPPs εναντίον του. Ο Rzeczkowski είναι ένας βετεράνος δημοσιογράφος που ερεύνησε το σκάνδαλο των υποκλοπών που οδήγησε σε μεγάλες πολιτικές αλλαγές στην πολιτική σκηνή της Πολωνίας το 2014.

Το Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου (IPI) εξέφρασε τις ανησυχίες του ότι η απόλυση «θα μπορούσε να στείλει ένα μήνυμα ότι οι δημοσιογράφοι στην Πολωνία που στοχοποιούνται με SLAPP για τις έρευνές τους για ευαίσθητα θέματα θα αφεθούν να αντιμετωπίσουν τέτοιες αγωγές χωρίς την υποστήριξη των εργοδοτών τους και θα έχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα στην ελευθερία του Τύπου στη χώρα».

Το 2015 η Πολωνία κατατάχθηκε στη 18η καλύτερη θέση ανάμεσα σε 180 χώρες στον κόσμο για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα, αλλά τον επόμενο χρόνο - όταν το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS) ανέλαβε την εξουσία - η κατάταξή της έπεσε στην 47η θέση. Η χώρα καταλαμβάνει την 66η θέση στον Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου για το 2022, το χαμηλότερα στην ΕΕ εκτός από τη Βουλγαρία και την Ελλάδα, που καταλαμβάνουν την 91η και 108η θέση αντίστοιχα.