Ευρωπαϊκοί οργανισμοί εντείνουν την πίεση για μέτρα κατά των SLAPP
Καθώς αυξάνεται η συνειδητοποίηση της απειλής των αγωγών SLAPP στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αρχίζουν να ανταποκρίνονται διεθνείς οργανισμοί. Οι αγωγές SLAPP είναι αγωγές όχλησης τις οποίες κινούν ισχυρά άτομα και οργανισμοί για να εξαντλήσουν και να φιμώσουν τη φωνή δημοσιογράφων, ακτιβιστών και άλλων δημόσιων φορέων επαγρύπνησης.
Όσοι κινούν αγωγές SLAPP δεν σκοπεύουν απαραίτητα να πετύχουν τελεσίδικη απόφαση εναντίον αυτών που απειλούν. Γνωρίζουν ότι οι οικονομικές και άλλες συνέπειες των αγωγών λειτουργούν κατασταλτικά από μόνες τους. Ουσιαστικά, οι αγωγές SLAPP κατά κάποιον τρόπο χρησιμοποιούν τον νόμο ως όπλο όπου το ίδιο το νομικό σύστημα εργαλειοποιείται από τους πλούσιους έναντι εκείνων που θεωρούν απειλή, ανεξάρτητα από το πού βρίσκεται το δημόσιο συμφέρον στην πραγματικότητα.
Το πρόβλημα των SLAPP δεν περιορίζεται στην Ευρώπη, αλλά το προηγούμενο των δεσμευτικών μέτρων της ΕΕ, όπως η οδηγία για τους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος, εγείρει την πιθανότητα ότι τα Ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα θα μπορούσαν να εγκρίνουν νομοθεσία για την υπεράσπιση των δημόσιων εποπτικών φορέων έναντι της χρήσης του νόμου ως όπλο. Ο Συνασπισμός της κοινωνίας των πολιτών κατά των SLAPP στην Ευρώπη (CASE) ζητά δεσμευτική νομοθεσία της ΕΕ κατά των SLAPP και σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης. Τους τελευταίους μήνες έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος και στα δύο αυτά μέτωπα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση: Προς οδηγία κατά των SLAPP
Στα θεσμικά όργανα της ΕΕ, οι βουλευτές έχουν εκφράσει την υποστήριξή τους για νομοθετική δράση, η οποία θα εναπόκειται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει.
Τον Νοέμβριο του περασμένου έτους, οι ευρωβουλευτές ενέκριναν ψήφισμα εγκρίνοντας μια έκθεση διεπιτροπής για το πρόβλημα και προέτρεψαν τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ να αντισταθούν στις αγωγές SLAPP.
Ο ευρωβουλευτής Tiemo Wölken, ο οποίος ήταν συν-συγγραφέας της έκθεσης που οδήγησε στην ψηφοφορία, είπε στην Blueprint for Free Speech ότι, «Βρισκόμαστε μόλις στην αρχή του έργου μας όσον αφορά τη δημιουργία νομοθεσίας κατά των SLAPP».
«Λυπάμαι που μέχρι στιγμής κανένα κράτος μέλος δεν έχει θεσπίσει στοχευμένη νομοθεσία για την παροχή προστασίας έναντι των SLAPP».
Η ευρωβουλευτής της Μάλτας Roberta Metsola, η οποία ήταν η δεύτερη συν-συγγραφέας της έκθεσης κατά των SLAPP και η οποία διορίστηκε πρόσφατα Πρόεδρος του Κοινοβουλίου, είπε: «Αυτή η διακομματική, διεπιτροπική έκθεση σηματοδοτεί μια στιγμή ορόσημο για τη δημοσιογραφία στον αγώνα κατά των καταχρηστικών αγωγών. Δεν υπάρχει χώρος για κατάχρηση των δικαστικών μας συστημάτων.
«Βλέπουμε μεμονωμένους δημοσιογράφους να αντιμετωπίζουν πλήθος αγωγών που έχουν κατατεθεί εναντίον τους σε ξένες δικαιοδοσίες με στόχο την οικονομική και συναισθηματική εξάντλησή τους».
«Αυτές οι αγωγές δεν επιδιώκουν απαραίτητα να επιτύχουν ένα ευνοϊκό αποτέλεσμα, καθώς επιδιώκουν να εκφοβίσουν τους δημοσιογράφους ώστε να αυτολογοκρίνονται. Στόχος είναι η φίμωση».
Αυτόν τον μήνα, ο Συνασπισμός κατά των SLAPP στην Ευρώπη (CASE) παρουσίασε στην Αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Věra Jourova αίτημα με περισσότερες από 200.000 υπογραφές ζητώντας οδηγία κατά των SLAPP. Πάνω από 170 ομάδες της κοινωνίας των πολιτών – συμπεριλαμβανομένης της Blueprint for Free Speech – συνδέθηκαν και υποστήριξαν αυτό το σκοπό.
Η παράδοση του αιτήματος έγινε λίγο μετά την ολοκλήρωση μιας δημόσιας διαβούλευσης για δυνητικά μέτρα κατά των SLAPP από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε δεσμευτική νομοθεσία.
Η Věra Jourova είχε προηγουμένως σηματοδοτήσει την υποστήριξή της για μέτρα κατά των SLAPP και αναμένονται προτάσεις από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή φέτος.
Άλλες φωνές - πρωτοβουλίες κατά των SLAPP από το Συμβούλιο της Ευρώπης, τον ΟΑΣΕ και όχι μόνο Ευρωπαϊκοί και διεθνείς οργανισμοί με αρμοδιότητα για τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν επίσης εξετάσει το θέμα των SLAPP. Τόσο το Συμβούλιο της Ευρώπης όσο και ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη έχουν μέλη πέρα από τα 27 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο αποτελεί τμήμα του Συμβουλίου της Ευρώπης, έχει εκδώσει ορισμένες σημαντικές αποφάσεις για την υπεράσπιση της ελευθερίας της έκφρασης που είναι δεσμευτικές για τα μέλη του. Αλλά το Συμβούλιο Υπουργών του ΣτΕ μπορεί επίσης να εκδίδει συστάσεις, που έχουν επιρροή αλλά δεν είναι δεσμευτικές.
Ο CASE ζητά ακριβώς μια τέτοια σύσταση για το θέμα των SLAPP και η οργάνωση έχει ξεκινήσει τη διαδικασία να ανταποκριθεί σε αυτή την πρόσκληση. Έχει συγκληθεί επιτροπή εμπειρογνωμόνων για να εξετάσει το θέμα και θα συνεδριάσει για πρώτη φορά στις αρχές Απριλίου.
Ο καθηγητής Dirk Verhoof, από το Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Πανεπιστημίου της Γάνδης, είναι ένας από αυτούς που προέτρεψαν το ΣτΕ να αναλάβει δράση κατά των SLAPP. Είπε στην Blueprint ότι «μια σύσταση μπορεί να είναι ένα σημαντικό εργαλείο για να παρακινήσει τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν τις αρχές στο εθνικό τους δίκαιο» και ότι, «πιθανώς ο πιο σημαντικός αντίκτυπος είναι ότι αυτές οι πρωτοβουλίες σε επίπεδο ΕΕ και του Συμβουλίου της Ευρώπης συμβάλλουν στη δημιουργία μεγαλύτερης ευαισθητοποίησης για το φαινόμενο των SLAPP».
Είπε ότι αυτό θα «βοηθούσε τους εθνικούς νομοθέτες, αλλά και το δικαστικό σώμα και τις επαγγελματικές οργανώσεις δικηγόρων να αναλάβουν δράση κατά των αγωγών SLAPP με τον ένα ή τον άλλο τρόπο» για να τις αποτρέψουν.
Δεν αναμένεται σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης πριν από το 2023.
Ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) έχει επίσης προειδοποιήσει κατά την απειλή των SLAPP έχοντας τον ρόλο να παρακολουθεί την ελευθερία του Τύπου σε 57 συμμετέχοντα κράτη στην Ευρώπη, την Κεντρική Ασία και τη Βόρεια Αμερική.
Η εκπρόσωπος του ΟΑΣΕ για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης, Teresa Ribeiro δημοσίευσε ειδική έκθεση για τη νομική παρενόχληση και την κατάχρηση του νομικού συστήματος κατά των μέσων ενημέρωσης τον Νοέμβριο του 2021.
Η έκθεση ανέφερε ότι «η νομική παρενόχληση μπορεί να αποτελέσει σοβαρή απειλή για την ασφάλεια των μέσων ενημέρωσης και την οικονομική βάση των εργαζομένων στα μέσα ενημέρωσης και ... έχει ισχυρή ανασταλτική επίδραση στον πλουραλισμό των μέσων ενημέρωσης, υπονομεύοντας τη δημοσιογραφική ελευθερία στην περιοχή του ΟΑΣΕ.
«Η χρήση νομικών μέσων και διαδικασιών για τον εκφοβισμό, την παρεμπόδιση και την καταστολή του δημοσιογραφικού έργου έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την ασφάλεια των εργαζομένων στα μέσα ενημέρωσης, όπως ορίζεται σε διάφορες αρχές του ΟΑΣΕ για την ελευθερία της έκφρασης και την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης».
Η έκθεση αναφέρει τις αγωγές SLAPP, μηνύσεις για συκοφαντική δυσφήμιση και την ικανότητα «κατάχρησης στοιχείων διαδικασιών δημοσίου δικαίου» ως ένα στοιχείο αυτών των απειλών. Επικρίνει επίσης τις νομικές απειλές κατά των δημοσιογράφων που συνήθως προέρχονται από κράτη, επισημαίνοντας την τάση των αρχών να χρησιμοποιούν κατηγορίες για «εξτρεμισμό» και κατηγορίες που σχετίζονται με την τρομοκρατία εναντίον δημοσιογράφων και άλλων εργαζομένων στα μέσα ενημέρωσης.
Μεταξύ των έντεκα συστάσεων της έκθεσης περιλαμβάνονται νομικές διασφαλίσεις που δίνουν στους δημοσιογράφους το δικαίωμα να προστατεύουν την ταυτότητα των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος και άλλων πηγών.
Σε μια ξεχωριστή εξέλιξη, η επικεφαλής της US AID Samantha Power, πρώην δημοσιογράφος η ίδια, ανακοίνωσε στα τέλη του 2021 ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα προσφέρουν χρηματοδότηση σε ξένους δημοσιογράφους που στοχοποιούνται από αγωγές SLAPP, ιδρύοντας ένα Παγκόσμιο Ταμείο Άμυνας κατά της Δυσφήμισης» για την αντιμετώπιση της «ακατέργαστης αλλά αποτελεσματικής τακτικής» που χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για να φιμώσει τους δημοσιογράφους.
«Θα προσφέρουμε την κάλυψη για να κερδίσουν τη μάχη κατά των αγωγών για συκοφαντική δυσφήμιση ή να αποτρέψουμε αυταρχικούς και ολιγάρχες από την από την προσπάθει να τους μηνύσουν εξαρχής», είπε. Δελτία ειδήσεων σημείωσαν ότι τέτοια βοήθεια ενδέχεται να μην είναι διαθέσιμη σε δημοσιογράφους σε χώρες που οι ΗΠΑ θεωρούν σύμμαχες.
Απεικόνιση του προβλήματος SLAPP
Η συλλογή δεδομένων για τα SLAPP είναι το κλειδί για την κατανόηση της έκτασης του προβλήματος. Παρά το γεγονός ότι η φύση των SLAPP σημαίνει ότι όσοι αποδέχονται αυτές τις απειλές έχουν ισχυρά κίνητρα να μη μιλήσουν για αυτές. Ο CASE έχει αναλύσει 539 υποθέσεις SLAPP που κατατέθηκαν μεταξύ 2010 και 2021.
Μεταξύ των προκαταρκτικών ευρημάτων αυτής της εργασίας είναι ότι οι χώρες με τον μεγαλύτερο αριθμό καταγεγραμμένων υποθέσεων SLAPP είναι η Μάλτα, η Σλοβενία, η Κροατία και η Ιρλανδία. Ο αριθμός των υποθέσεων που έχουν κατατεθεί αυξάνεται στην Κροατία, την Ιταλία και την Πολωνία.
Οι ευρωπαϊκές αγωγές SLAPP πλαισιώνονται συνήθως ως μηνύσεις για συκοφαντική δυσφήμιση, αλλά η ανάλυση του CASE δείχνει ότι άλλοι νόμοι είναι ευάλωτοι σε κατάχρηση, συμπεριλαμβανομένων των νόμων περί προστασίας δεδομένων και πνευματικής ιδιοκτησίας. Δημοσιογράφοι και οργανισμοί μέσων ενημέρωσης στοχοποιούνται σε περισσότερες από τις μισές υποθέσεις που καταγράφονται, αλλά ακτιβιστές και ΜΚΟ που εστιάζουν στο έγκλημα, τη διαφθορά και το περιβάλλον αποτελούν επίσης συχνούς στόχους.
Σε ατομικό επίπεδο, ο αντίκτυπος από μήνυση SLAPP μπορεί να είναι τεράστιος.
Η δολοφονημένη Μαλτέζα ερευνήτρια δημοσιογράφος Daphne Caruana Galizia, στοχοποιήθηκε με έναν τεράστιο αριθμό αγωγών SLAPP για να σταματήσει να ερευνά τη διαφθορά στα υψηλότερα κυβερνητικά κλιμάκια. Ο νόμος της Μάλτας σήμαινε ότι, στον απόηχο της δολοφονίας της Daphne, το βάρος αυτών των αγωγών μεταβιβάστηκε στην οικογένειά της.
«Μείναμε με περίπου 40 με 50 υποθέσεις για συκοφαντική δυσφήμιση που κληρονομήσαμε, και μόνο χάρη στην υποστήριξη από ΜΚΟ μπορούσαμε να συνεχίσουμε να πολεμάμε αυτές τις υποθέσεις. Θα είχαμε ουσιαστικά χρεοκοπήσει και δεν θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε να ερευνούμε την ίδια τη δολοφονία» είπε ο γιος της Matthew, ερευνητής δημοσιογράφος, στους Times of Malta.
Τα αιτήματα για αποζημίωση μπορούν να πλήξουν ανεξάρτητους οργανισμούς μέσων ενημέρωσης ανεξάρτητα από την ουσία μιας υπόθεσης. Τον Οκτώβριο του 2021, το ελληνικό ανεξάρτητο μέσο ενημέρωσης Alterthess και η δημοσιογράφος του Σταυρούλα Πουλημένη επλήγησαν με SLAPP από τον Ευστάθιο Λιάλιο, στέλεχος της μεταλλευτικής εταιρείας Ελλάς Χρυσός, ο οποίος είχε καταδικαστεί για περιβαλλοντικά αδικήματα και συγκεκριμένα για συστηματική ρύπανση επιφανειακών υδάτων.
Η μήνυση απαιτούσε 100.000 ευρώ αποζημίωση, καταγγέλλοντας ότι η χρήση του ονόματός του σε άρθρο για την καταδίκη του συνιστούσε παράνομη επεξεργασία «ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων».
Εξηγώντας γιατί η ευρωπαϊκή δράση κατά των SLAPP είναι απαραίτητη, ο ευρωβουλευτής Tiemo Wölken είπε: «Δεν μπορούμε να παρακολουθούμε άπραγοι να απειλείται το κράτος δικαίου όλο και περισσότερο και οι ελευθερίες της έκφρασης, της ενημέρωσης και του συνεταιρίζεσθαι να υπονομεύονται. Είναι καθήκον μας να προστατεύσουμε τους δημοσιογράφους, τις ΜΚΟ και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που αναφέρουν θέματα δημοσίου συμφέροντος».
Eναπόκειται τώρα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αποφασίσει πώς θα ανταποκριθεί στις εκκλήσεις οργανισμών σε όλη την Ευρώπη και στα άλλα μέλη να σταματήσουν τη χρήση του νόμου ως όπλο εμποδίζοντας τη λογοδοσία και το κράτος δικαίου σε ολόκληρη την ήπειρο.